NASA vừa giới thiệu Mô hình nền tảng vật lý nhật quyển Surya (Surya Heliophysics Foundational Model), một mô hình trí tuệ nhân tạo do NASA hợp tác cùng IBM và nhiều đối tác nghiên cứu phát triển. Mô hình này được huấn luyện trên kho dữ liệu kéo dài 9 năm từ vệ tinh Đài quan sát động lực học Mặt Trời (Solar Dynamics Observatory hay SDO). Surya được thiết kế nhằm xử lý và phân tích khối lượng thông tin khổng lồ về hoạt động của Mặt Trời, từ đó hỗ trợ dự báo thời tiết không gian, những hiện tượng có thể đe dọa vệ tinh, mạng lưới điện cũng như hạ tầng thông tin toàn cầu.
Kết quả ban đầu cho thấy Surya đã đạt bước tiến lớn trong dự báo bùng nổ mặt trời, với khả năng tạo dự đoán trực quan trước 2 giờ và độ chính xác của Surya cao hơn 16% so với các phương pháp dự báo hiện tại. Surya phát huy sức mạnh từ dữ liệu dài hạn và ổn định mà SDO thu thập từ năm 2010, với hình ảnh Mặt Trời chụp liên tục 12 giây/lần ở nhiều bước sóng cùng dữ liệu từ trường. Kiến trúc mô hình nền tảng (foundation model) của Surya cho phép học trực tiếp từ dữ liệu gốc, nhanh chóng thích ứng với các nhiệm vụ mới như theo dõi vùng hoạt động, dự đoán tốc độ gió mặt trời hay tích hợp dữ liệu từ các sứ mệnh khác.
Việc dự báo chính xác thời tiết không gian đặc biệt quan trọng vì các cơn bão mặt trời có thể làm gián đoạn GPS, thông tin vệ tinh, liên lạc hàng không, gây quá tải lưới điện và đe dọa an toàn của phi hành gia. Số lượng vệ tinh quỹ đạo thấp ngày càng nhiều cũng khiến nhu cầu dự báo càng cấp thiết.
Surya không chỉ hữu ích cho nghiên cứu Mặt Trời mà còn có tiềm năng ứng dụng rộng hơn trong khoa học hành tinh và quan sát Trái Đất. Đây là một phần trong chiến lược của NASA nhằm phát triển công cụ AI khoa học mở, với sự hỗ trợ của NSF (National Science Foundation) và chương trình NAIRR (National Artificial Intelligence Research Resource) Pilot, cùng sự tham gia của nhiều trường đại học và viện nghiên cứu.